با اینکه شاه به فرزندان گفته بود به این دژ نزدیک نشوند ولی حس کنجکاوی آنها باعث شد داخل قلعه شده وبا دیوارهای پر از نقش ونگار مواجه ودربین تصاویر دل بسته تصویر دختری شده ،بدنبال پیدا کردن او راهی شدند پیری که آنجا بود به آنها گفت باید به کشور ماچین بروند عزم کردندآن هرسه پسر سوی املاک پدر رسم سفر در طواف شهرها وقلعه هاش از پی تدبیر دیوان ومعاش دستبوس شاه کردند ووداع پس بدیشان گفت آن شاه مطاع هر کجاتان دل کشد ، عازم شوید فی امان اله، دست افشان روید غیر آن یک قلعه ، نامش هوش ربا تنگ آرد بر کله داران قبا اله اله زآن دز ذات الصور دور باشید وبترسید از خطر رو وپشت برجهاش وسقف وپست جمله تمثال ونگار وصورت است
شاه به فرزندانش گفت بخاطر خدا از تصاویر درون قلعه دوری کنید اون قلعه مثل اتاق زلیخا پر از تصویر است اشاره به اینکه زلیخا تصویر خودش را برای اینکه یوسف رو به تسلیم دربیاره در تمام قصر بر دیوارها نصب کرده بود تا یوسف به هر جا نگاه میکندنقش زلیخا رو لحظه ای از دیدگان خودش دور بنبیند.
بهر دیده روشنان ، یزدان فرد شش جهت را مظهر آیات کرد همانطور انسان خداشناس وروشن ضمیر وقتی به شش جهت (تمام هستی شامل شمال ، جنوب ، مشرق ، مغرب ، بالا وپایین) نگاه میکند هرچه به چشم میخورد عظمت خداوند را بیاد میاورد وهر آنچه هست تجلی خداوند برای اوست حتی وقتی به حیوانات نگاه میکند یا به گیاهان که غذای آنهاست باز قدرت خداوند به چشم میخوردکه این گیاه را برای پرورش آن حیوان بوجود آورده است
تا بهر حیوان ونامی که نگرند از ریاض حسن ربانی چرند نامی ، رشد کننده ، گیاه بهر این فرمود با آن اسپه او حیث ولیتم فءم وجهه برای همین خداوند فرموده ای مومنان بهر طرف نگاه کنید همه جا ذات الهی نمایان است
از قدح گر در عطش آبی خورید در درون آب، حق را ناظرید انسان خدا شناس حتی در زمان رفع تشنگی وقتی آب میخورد باز حضور خدا را درک کرده، به عبارتی عکس رخ یار را در آب میبیند
آنکه عاشق نیست ، او در آب در صورت خود بیند ای صاحب بصر اما اگر عشق خداوند در دل ودیده کسی نباشد از همان کوزه برای رفع تشنگی آب میخورد ولی به عکس خودش که درآب افتاده توجه میکند .یعنی از حضور خدا غافل است.
صورت عاشق چو فانی شد در او پس در آب اکنون که را بیند؟ او وقتی انسان عاشق در معشوق فانی شود بهر جا نگاه کند مگر غیر از معشوق کسی دیگر را میبیند؟
حسن خلق بیند اندر روی حور همچو مه در آب ، از صنع غیور انسان عاشق به هرچه نگاه میکند صورت معشوق رو که براش مثل حوری وفرشته است میبیند واگر این عاشق گرفتار عشق خدایی باشد در همه چیز تصویر جمال خدا را میبیند مثل تصویر ماه که در آب دیده میشود.همه کاینات تصویر نور جمال خداوندست .
غیرتش بر عاشقی وصادقی است غیرتش بر دیو وبر استور نیست همانطور که عاشق نسبت به معشوق نعضب دارد معشوق هم نسبت به عاشق تعصب پیدا میکند، خداوند نسبت به بنده خدا دوست غیرت داشته ومیخواهد که فقط چشم امید بخدا داشته باشند . چرا خدا نسبت به شیطان یا حیوانات این غیرت را نداردچون آنها به درک پرستش خدانرسیده اند.
دیو اگر عاشق شود ، هم گوی برد جبرییلی گشت و ، آن دیوی بمرد حتی شیطان (دیو ) اگر عاشق خداوند باشد گوی سبقت را میتواند از جبرییل که فرشته مقرب خداست ببرد وصفات جبرییل رو پیدا کرده واز مقربین گردد.
اسلم الشیطان، آنجا شد پدید که یزیدی شد زفضلش بایزید وقتی شیطان تسلیم عشق خداوند بشود، هریزیدی صفتی دارای فضائل بایزد میشود . یزیدی فرقه ای است که یزید(شیطان) را فرشته مقرب خداوند میدانند ومعتقد هستند از عشق زیاد بخدا وتعصبش به خداوند وانجام گفته خدا که به غیر از من به کسی سجده نکن شیطان سجده نکرده ودستور خدا را انجام داده ودر امتحان الهی پیروز شده است ، با شیطان پرستی تفاوت دارد
این سخن پایان ندارد ، ای گروه هین نگه دارید زآن قلعه ، وجود گروه ، مردم ، جماعت وجوه، صورت این صحبت ها تمامی ندارد ، (منظور صحبت های در مورد آلوده نشدن به ظواهر دنیوی ) شما قلعه وجودتان را همچنان پا برجا نگهدارید یعنی جذب ظواهر دنیوی نشوید هین نگهدار ، بهوش باش یا بهوش باشید وخودتان را از آن قلعه دور نگاهدارید.
هین مبادا که هوستان ره زند که فتید اندر شقاوت تا ابد به هوش باشید که هوس شما را از راه به در نکند که تا ابد در بدبختی و شقاوت خواهید افتاد یا به سر خواهید برد .
از خطر پرهیز آمد مفترض بشنوید از من حدیث بی غرض مفترض ، واجب ، فرض شده پرهیز از خطر بر همه واجب است شما این نصیحت بی غرض را از من بشنوید
فرج جویی ، پیدا کردن راه برای پیروزی و پیدا کردن راه باید خردمندانه و نکته سنج و دقیق بود و خرد حکم می کند که از جایگاه شر و بلا و فتنه به دور باشی
گر نمیگفت این سخن را آن پدر ور نمی فرمود زآن قلعه حذر اگر پدر در مورد آن قلعه صحبت نمی کرد و از نزدیک شدن به آن قلعه منعشان نمی کرد ...
خود بدآن قلعه نمیشد خیلشان خود نمی افتاد آن سو میلشان خیل ، گروه اسبان وسواران ، گروه آنها به فکر نزدیک شدن به قلعه نمی افتادند و هوس نزدیک شدن به آن را به سر راه نمی دادند
در اینجا مولانا هوشمندانه درس میدهد که اگر قرار است انسان را از چیزی برحذر کنی از قبل باید زمینه سازی کرده ودلایل پرهیز را مشخص کنید که حریص تر نشود
کان نبد معروف ، بس مهجور بود از قلاع واز مناهج دور بود نبد ، نبود مهجور ، دیوانه ، دور افتاده ، متروک مناهج ، راه های روشن مسیرهای مشخص رفت وآمد از بس که قلعه دور افتاده و و مهجور بود شهرتش را از دست داده بود ،مسیر مشخصی به آن راه نداشت .
چون بکرد آن منع ، دلشان زآن مقال در هوس افتاد ودر کوی خیال چون پدر آنها را از آن قلعه منع کرد دل فرزندان در پی پیدا کردن آن قلعه در هوس افتاد . انسان را از هر چه منع کنی حریص تر می شود .
رغبتی زین منع در دلشان برست که بباید سر آن را باز جست از این منع کردن در فرزندان میل فراوان بوجود آمد که حتما باید راز این ماجرا را کشف کنیم ..
کیست کز ممنوع گردد ممتنع؟ چونکه الانسان حریص ما منع کیست که از چیزی که منع شده و ممنوع باشد امتناع ورزد چون انسان نسبت به چیزیکه از آن منع شود حریص است
نهی ، بر اهل تقی تبعیض شد نهی ، بر اهل هوا تحریض شد
این بیت پاسخ سوال آیا برای تمام انسانها این امر که هرچه انسان را منع کنن حریص تر میشود صدق میکند مولانا در جواب می گوید نه ، پرهیزگاران واصلان از این قانون جدا هستند وآنها به فعل حرام رو نمیاورند،انسانهای عادی وسالکان در هر مرحله ای ممکن است دچار این مشکل بشوند
تبعیض شد یعنی جدا هستند .. تقی ، پرهیزگار تبعیض ، بغض ونفرت اهل هوا ، شهوت پرستان تحریض، تحریک ، برانگیخته شدن تبعیض، جداشدن بین دو چیز
پس ، ازین یغوی به قوما کثیر هم ازین یهدی به قلبا خبیر یغوی ، گمراه شدن مصرع دوم قسمتی از سوره بفره پس از این منع کردن گروه زیادی از مردم گمراه میشوند،ا وبواسطه همین منع کردن افراد روشن ضمیر به حقیقت پی میبرند
مولانا اشاره داردکه برداشت های آدمها از کلام وجملات یکسان متفاوت است وبا یک جمله یا آیه شخصی گمراه وشخصی هدایت میشود واین برداشت به ذات انسان بستگی داره انسان خوش نیت برداشت درست وانسان بد نیت برداشت غلط میکنند
کی رمد از نی حمام آشنا ؟ بل رمد زان نی حمامات هوا حمام ،کبوتر حمامات :کبوتران ات ، علامت جمع نی ، ساز نی در قدیم برای دور کردن گاو وگوسفند وشتر از مزارع طبل میزدند وبرای دورشدن پرندگان با نی نوای خاصی زده میشد کبوتر از ساز و آواز خوش کی فرار می کند ؟بلکه کبوتران غریبه ازآنجا دور میشود
وقتی صدای نی میاد کبوتر جلد یا دست آموز چون میداند از صاحبش هست نمیترسد، ولی کبوتر های دیگر آسمان از ترس فرار میکنند تکمیل کننده بیت قبل که انسانی که خداشناس از فرمان خدا برداشت خوب دارد وهدایت میشود ولی انسان خدانشناس تفسیر بد کرده وبیشتر گمراه میگردد
پس بگفتندش که خدمت ها کنیم بر سمعناواطعناها تنیم سمعنا ، شنیدم اطعناها ، مطیع وفرمانبرداریم پسران به پادشاه گفتند که ما در خدمت شماییم هر آنچه که بشنویم را اطاعت می کنیم .
رو نگردانیم از فرمان تو کفر باشد غفلت از احسان تو هیچ گاه از فرمان شما سرپیچی نمی کنیم و اگر از احسان و محبت های تو غافل شویم کفران نعمت کرده ایم .و حقیقت را پوشانده ایم چون کفر به معنای پوشاندن حقیقت است .
لیک استثنا وتسبیح خدا زاعتماد خود بد از ایشان جدا استثنا ، ان شااله در اینجا مولانا به این عقیده که در هر کاری نیت و حرکت وبعد توکل داشته باشیم اشاره دارد همانطور که تو داستان پادشاه وکنیز به درمان پزشکان اشاره کرد که به دلیل مغرور بودن بخودشان نتوانستند کنیز را درمان کنند ترک استثنا نگفتن از بتر پس خدا بنمودشان عجز بشر پسران به خداوند اعتماد کافی و وافی نداشتند و قبل از خدا به پادشاه ایمان آوردند .و درشروع کارشان به خداوند و الطاف او توکل نداشتند . پسران به دلیل غرور فقط گفتند هرچه پادشاه بگوید واز ذکر وتسبیح خدا در کار غافل شده و نگفتند به امید خدا یا خدا کمک کندویا جملات مثل این خدا را فراموش کرده بودند. از اعتمادی که به خود داشتند از توکل و تسبیح خدا غفلت کردند.
ذکر استثنا وحزم ملتوی گفته شد در ابتدای مثنوی
در این بیت اکثر مفسرین اعتقاد دارند مولانا از ابتدا نام مثنوی را برای کتاب در نظر داشته واتفاقی شش جلد ننوشته چون برخی مخالف این عقیده بودند. برخی نام این کتاب را صیقل الارواح یا مثنوی صیقل الارواح دانسته اند و عده ای هم معتقد بودند مولوی برای این کتاب هم مثل فیه مافیه خودش اسم انتخاب نکرده است که با اشاره به این بیت نظر آنها را رد میکنند وبا توجه به این دوبیت اعتقاد دارند مولانا در نوشتن مثنوی در شش جلد تر تیب داشته وبرحسب تصادف نبوده است ملتوی ، درهم پیچیده حزم ، احتیاط در حقیقت مثنوی انتخاب اسم ظرف برای معنا و مظروف است موضوع گفتن انشااله یا توکل بر خدا از نکات احتیاط دار وپیچده مولوی است یعنی اعتقاد زیادی به آن دارد وتوکل در ضمن یکی از مراحل سلوک برای سالکین است ذکر ان شالله و احتیاط های پیچیده در ابتدای مثنوی آمده است یا میشود گفت ما مثنوی را با توکل بر خدا شروع کرده ایم .
صد کتاب ار هست ، جز یک باب نیست صد جهت را قصد ، جز محراب نیست همه ی دانش ها برای یک مقصود یعنی شناخت خدا و تمام مقصودهای برای یک مقصد هستند و ان عبادت خداست اگر صد کتاب در مورد توکل بر خدا بگوییم فقط یک باب از رحمت الهی است قصد از هر حرف و حدیثی فقط خداوند است چون همه ی جهت ها محراب روی حق اند . اگر تمام کتب دینی وادیان وحقیقت وجود وجهان های موازی رو بررسی کنی تمام آنها پرستش خداوند ورسیدن به اوست
این طرق را ، مخلصش یکخانه است این هزاران سنبل از یک دانه است در این ابیات به اعتقاد مولانا به حرکت جوهری ادیان پی میبریم همه ی راه ها برای رسیدن به یک منزل و مقصد هستند! و این همه گل نتیجه وجود یک دانه و بذر هستند. همانطور که یک دانه گندم سنبله های فراوان به وجود می آورد انسان های خاص نیز از طریق های متفاوت فقط به یک خانه می رسند و آن حرم الهی است .
گونه گونه خوردنی ها صدهزار جمله یک چیز است اندر اعتبار تنوع خوردنی ها به صدها هزار هم می رسد اما همگی بیان کننده ی یک چیز هستند و آن وحدت ریشه گاه آنها هست در این بیت برای معنایی که قبلا گفته بود مثال زده است: هر نوع غذایی انسان بخورد در کل مقصدی جز سیر شدن ندارند. مولانا در این بیت می فرماید: غذا و لقمه نه تنها ان چیزی است که می خوریم سخنان و درس هایی که یاد می گیریم هم نوعی تغذیه ی جان و روان است
سر استثناست این حزم وحذر زانکه خر را بز نماید این قدر احتیاط کردن وخودار بودن در انجام امور رازش گفتن وایمان قلبی به ان اشااله گفتن است ، گفتن ان شااله در ظاهر عرض است وجوهر اینکار ایمان قلبی به اراده خداوند است وگرنه گفتن انشا اله مثل پوست بادام وایمان قلبی وحضور دل جوهر یا مغز بادام است . در مصرع دوم مولانا مثال میزنه اگر خری دیدی صرف ظاهر بیان کن با توجه به خصوصیات ظاهر خر است نگو من اطمینان دارم حتما خره چون خداوند این قدرت را دارد که خر را در چشم تو بز کند .خر کنایه از زشتی است وبز کنایه از زیبایی میباشد پس معنی بیت میشه خداوند قادر است هر زشتی را زیبا وهر زیبای را زشت جلوه نماید، چه بسا که بر اثر قدر روزگار با خواست خدا این تغییر رخ بدهد چون مقلب شد حق بود ابصار را بگرداند دل وافکار را خداوند قادر است دگرگونی در دید واندیشه انسان بوجود بیاره وهمه چیز را آنطور که خداوند میخواهد ببینیم در نتیجه همه اتفاقات در اختیار اراده خداوند خواهد بود ، چه بسیار پیش آمده در سر راه تو چاه بوده ولی تو متوجه آن نشدی ویا بسیار دام ها سر راه تو قرار داشته که تو متوجه آنها نشدی این تسفسط نیست ، تقلیب خداست می نماید که حقیقت ها کجاست تسفسط ، سو فسطایی گری ، این گروه معتقدند همه چیز زاده وهم وگمان ماست وهیچ کدام حقیقی نیست ولی حقیقت هم مشخص نیست کدامست به پیروان آن سو فیست میگن واز یونان باستان به بعد حضور داشتند آنها به راست بودن هرچیزی بی تفاوت هستند وسعی میکنن به طرف مقابل بگن این که تو میگی درست نیست ولی به درست هم اشاره ای ندارند سفسطه میکنند وگذران میکنند مولوی در بیت میگه اینکه من میگم سفسطه گری نیست بلکه من در مورد خصوصیت خداوند که دگرگونه وجمع اضداده صحبت میکنم ودرمورد تغییری میگم که با قدرت خداوند است وهمین نشان دادن حقیقت واقعی است اینکه برای پیدایش هر چیزی مبدا وقادر توانایی هست مولوی سوفسطاییان را نقد میکنه ومیگه همینکه میگن این حقیقی نیست وتوهمه دلیل بر بودن یک حقیقت است او نمی گوید حسبان خیالم خیالی باشدت ، چشمی بمال حسبان ، شک کنندگان ، گمان برندگان او به انسان های که گمان میبرن می ه این که تو فکر میکنی هم چیز خیاله وتوهم ، خود این فکر توهم وخیاله پس بهتره چشمهایت رو دوباره ببندی ، بمالی وبا دید بیشتر باز کنی بقول سهراب چشم ها را باید شست
این سخن پایان ندارد، آن فریق برگرفتند از پی آن دز ، طریق فریق ، گوسفند گم شده در اینجا مولانا سه شاهزاده رو به گله تشبیه کرده مولوی میگه هرچه در باب عارف وصفات او بگم پایانی ندارد وبرگردیم به ماجرا سه شاهزاده که از قلعه حرکت کردند ، دز : قلعه
بر درخت گندم منهی زدند از طویله مخلصان بیرون شدند
چون شدند از منع ونهیش گرم تر سوی آن قلعه بر آوردند سر منهی ، نهی شده طویله ، طنابی که به پای چهارپایان را می بندند تا کاه بخورند ، وچون در بیت بالا سه شاهزاده به گوسفند تشبیه شدند اینجا مولانا از کلمه طویله به عنوان سلک یا رشته یا گروه استفاده کرده است پس معنی میشه آن سه برادرهم مثل آدم و حوا که به درخت ممنوعه یا نهی شده نزدیک شدند آنها هم از روی کنجکاوی به دژ ممنوعه وارد شدن واز گروه مخلصان خارج شدند وتاکید پدر را برای دور شدن از قلعه ندیده گرفتند .
بر ستیز قول شاه مجتبی تا به قلعه صبر سوز هش ربا آمدند از رغم عقل پند تو ز د شب تاریک ، بر گشته ز روز مجتبی ، انتخاب شده ، برگزیده صبر سوز ، طاقت فرسا پند توز ، نصیحت شده رغم ، خلاف آن سه شاهزاده بر خلاف قولی که به پدرشان داده بودند به سخنان از روی عقل پدرخود توجه نکردند واز جایگاهی که مثل روز برایشا ن روشن بود خودشان را به جایی تاریک مثل شب ونا مشخص رساندند.
اندر آن قلعه خوش ذات الصور پنج در بحر و ، پنجی سوی بر پنج از آن چون حس به سوی رنگ وبو پنج از آن حس باطن راز جو وارد قلعه پراز نقش ونگار شدن واون قلعه پنج در بسوی خشکی وپنج در بسوی دریا داشت از نظر عرفا در قدیم تقسیم بندی ذیل صورت میگرفت : پنج در سوی خشکی حواس ظاهری ما (عالم محسوسات ) شامل بویایی ، چشایی ، شنوایی ، بینایی ولامسه وپنج در بسوی دریا نماد حواس باطنی شامل قوه خیال ، قوه وهم ، حس مشترک یا ادراک حسی ، قوه حافظه وقوه متخلیه یا تخیل اختراعی است
زآن هزاران صورت ونقش ونگار میشدند از سو به سو ، خوش ، بی قرار تصاویر روی دیوار تمام حواس شاهزاده ها رو به خودش معطوف کرده بود وآنها شادمان به اطراف قلعه نگاه میکردند .
حکایت قلعه ذات الصور یا دژ هوش ربا دفتر ششم مثنوی بخش دوم
افرادی که از راه خلاف دست بردارند واز هوای نفسانی دست بکشند .هوای نفس سرده مثل باد پاییزی باعث جمع شدن وزرد شدن درختان میشوند وزمانی که خورشید معرفت الهی بر آنها بتابد وبهار معنویت در درون آنها به جریان در نیاید سبز نخواهند شد
توبه آرند و ، خدا توبه پذیر امر او گیرند و ، اونعم الامیر وقتی انسان گمراه توبه کند ومطیع امر الهی بشه واز شدت پشیمانی ناله سر بده صدای ناله این شخص میتونه عرش خدایی را به لرزه در بیاره درست مثل دل مادر که برای فرزند درد مندش میلرزه ودست فرزند خود را میگیره وبه او کمک میکنه آنچنان لرزد ، که مادر بر ولد دستشان گیرد ، به بالا می کشد کای خداتان واخریده از غرور نک ریاض فضل ونک رب غفور به آنه بگین ای کسانی که خداوند شما را از دست شیطان رهانیده حالا بوستان فضل الهی برایتان آماده شده وتوبه شما مورد قبول گشته ومورد لطف خدا قرار گرفتین وروزیتان بی واسطه بدست شما میرسد چونکه دریا بر وسایط رشک کرد تشنه چون ماهی ، به ترک مشک کرد وقتی سالک توبه کننده به درگاه خداوند توبه کرده به دریای معرفت وفضل خداوند متصل شد ودر آن شناور گردید یعنی سالک در این مرحله نیاز به ابزار ووسایل برای اتصال بخداوند نداره وهرچه بخواهد بدون واسطه از خداوند دریافت میکنند
مولوی اشاره کرد که پسران پادشاه به پدر قول دادند مطیع دستورات او باشند ولی ذکر نکردند انشااله ، وقصد او گفتن کلمه انشااله یا توکل برخدا در انجام امور صرف لفظ وگفتن این کلمه نیست بلکه باور قلبی انسان مورد نظر است واعتقاد دارد که در تمام امور باید اراده ما وخواست خداوند توام باشد و ما باید در کارها قلبنا از خدا یاری بطبیم واشاره میکنه به داستان پادشاه وکنیز که طبیبان گفتند ما کنیز را درمان میکنیم وچون مغرور شده بودن از خداوند غافل شدن وخداوند به آنها ضعف شان را در طول درمان کنیز به آنها اثبات کرد . ترک استثنا نگفتند از بتر پس خدا بنمودشان عجز بشر طبیبان در درمان کنیز از خدا یاری نطلبیدند وخدا را فراموش کرده بودن خداوند هم به آنها ناتوانی انسان را بدون حضور خدا ثابت کرد
گفته بودیم از سقام آن کنیز وز طبیبان وقصور فهم ، نیز (سقام ، بیماری ) کان طبیبان همچو اسب بی عذا غافل وبی بهره بودند از سوار ( عذارجمع عذر ، افساری که مقداری روی صورت قرار گرفته باشد ) طبیبان مثل اسب بی افسار وسوار که برای خودش میره فکر کردند خدایی نیست ورها در هستی هستنوبه معلومات خود مغرور شده بودند واصلا به فکر مشیت واراده الهی نبودند وبفکر اینکه انسان لگامش در دست چابک سواری است که اراده او بالاترین اراده هاست نا شده واقف که نک بر پشت ما رایض چستی است ، استادی نما (رایض ، رام کننده ، سوارکار ) نیست سرگردانی ما زین لگام جز تصریف سوار دوستکام (تصریف ، تثیرف کردن ) این که ما میتونیم به اطراف حرکت کنیم علتش وجود همان سوارکار مهربان وقابل است دوستکام در مناقب العارفین ، به کسی که هرچه اراده کند همان میشود معنی شده ولی معنی لغتی آن رفیق مهربان است ما پی گل سوی بستان ها شده گل نموده آن و آن خاری بده وقتی پزشکان متوجه شدن مشیت الهی بالاتر از تلاش وخواست ماست گفتن ما فکر میکردیم داریم درمان میکنیم گل پرورش میدیم غافل از این که آنها گل نبودند وخاربودند هیچ شان این نی که گویند از خرد بر گلوی ما ، که می گوید لگد ؟ هیچکدوم از آنها از روی عقل حرف نمیزدند وتشخیص نمیدادند چه اراده ای در کار است که برخلاف اراده وخواست آنها رفتار میکند آن طبیبان آنچنان بنده سبب گشته اند از مکر یزدان محتجب آن پزشگان اشاره به داستان کنیز و پادشاه آن چنان اسیر علت های ظاهری بودند که از تدبیر ومشیت خداوند غافل بودند. (محتجب با حجاب ) گر ببندی در صطبلی گاو نر بازیابی در مقام گاو ، خر از خری باشد تغافل خفته وا که نجویی تا کی است آن خفیه کار ؟ اگر یک گاو نر تو طویله داشته باشیم وببینیم خر جای اون است از خودمون نمیپرسیم این خر رو کی واز کجا آورده ؟ تیر سوی راست پرانیده یی سوی چپ رفته ست تیرت ، دیده یی شده تیر به سمت راست بندازی وببینی رفته سمت چپ از خودت نمیپرسی چرا رفت به آنطرف ؟ مولوی در این ابیات سعی داره علت وعلت ساز یا سبب وسبب ساز را مطرح میکنه گاوخر ، معلول یا سبب وعامل جابجایی علت یا سبب ساز است تیر معلول وتیرانداز علت است .
مولوی در خصوص داشتن توکل حقیقی بخداوند نه توکل زبانی صحبت کرد و اینکه خداوند هم سبب ساز است وهم سبب سوز ،گفت واینکه بسیار پیش میاد که نیتت در انجام کار با نتیجه کارت با تمام تلاش هایی که میکنی فرق داشته باشد ومثال میزند سوی آهویی به صیدی تا ختی خویش را تو صید خوکی ساختی توبرای شکار آهو میری ولی در هنگام شکار خوکی وحشی بتو حمله میکنه وتو را از پا در میاورد
در پی سودی دویده بهر کبس نا رسیده سود ، افتاده به حبس چه بسا تلاش میکنی در راه کسب وکارت به سودی برسی ولی نه تنها سود بدست نمیاری بلکه ضرر کرده وبه زندان هم می افتی چاه ها کنده برای دیگران خویش را دیده فتاده اندر آن ویا چه بسیار افرادی که برسرراه دیگران چاه میکنند تا نابودشان کنند ولی خودشان به ته چاه میافتند در سبب چون بی مرادت کرد رب پس چرا بد ظن نکردی درسبب وقتی خداوند در سبب سازی برای بهتر شدن کارت تو را ناکام میکنه چرا تواز اعتماد خودت به سبب یا علت کار دست بر نمیداری بس کسی از مکسبی خاقان شده دیگری زآن مکسبه عریان شده چه بسیار مردم که خداوند براشون سبب ساز بوده واز یک کار ثروتمند شدند وهستند انسان های که خداوند براشون سبب سوز بوده ودر همان کار ضرر دادند وورشکست شدند . چه بسیار انسانهای که خدا کمکشون کرده واز طریق ازدواج ثروتمند شدند وافراد بسیاری هم هستند نه تنها ثروتمند نشدند در ازدواج بلکه آنچه هم که داشتند از دست دادند پس سبب ، گردان چو دم خر بود تکیه بر وی کم کنی ، بهتر بود از این مثالها این نتیجه گرفته میشه که علت هر کاری مثل دم خر که مرتب در حال حرکت است وعلل ظاهری مطابق میل ما همیشه نیست گاهی خوب وگاهی بده وبهتر کمتر به دلیل یک کار تکیه کنیم وبهتر اینه که به مسبب الاسباب روی بیاریم ور سبب گیری، نگیری هم دلیر که بس آفتهاست پنهانش به زیر
علت اینکه دریک کار کسی موفق میشه ودیگری در همان کار ناموفق مولانا در این میداند که آن شخص نا موفق چشم امید به بنده داره وبا توکل بخدا شروع نکرده وغرور در وجودش باعث غفلت او از خداوند شده وخداهم به او عجز بشر را نشان داده ، ودر این بیت میگه اگر به دلیل وعوامل ظاهری متوسل میشی مغرور نشو واز خداوند در انجام خوب کار کمک بخواه چون تو فقط ظاهر کار رو میبینی ولی بلاهای زیادی سر راه تو وجود خواهد داشت پس تو به مسبب الاسباب (خداوند ) ویاری او در انجام کار دل ببند
با توجه به افزایش روز افزون منابع مجازی در مورد عرفان به ویژه درباره شاعر بزرگ ایرانی مولانا جلال الدین مشهور به مولوی و بیان مطالب غیر کارشناسی درشبکه های مجازی، برآن شدیم تا با استفاده از سخنان اساتید مطرح عرفان و مولوی شناسان با اطمینان از صحت مطالب و منابع چکیده ای از شرح حکایات مثنوی، فیه ومافیه، ابیات دیوان شمس و فایلهای سخنرانی در این خصوص و سایر عرفا را در اختیار علاقمندان قرار دهیم.
