حکایت قلعه ذات الصور یا دژ هوش ربا دفتر ششم مثنوی بخش دوم
افرادی که از راه خلاف دست بردارند واز هوای نفسانی دست بکشند .هوای نفس سرده مثل باد پاییزی باعث جمع شدن وزرد شدن درختان میشوند وزمانی که خورشید معرفت الهی بر آنها بتابد وبهار معنویت در درون آنها به جریان در نیاید سبز نخواهند شد
توبه آرند و ، خدا توبه پذیر امر او گیرند و ، اونعم الامیر وقتی انسان گمراه توبه کند ومطیع امر الهی بشه واز شدت پشیمانی ناله سر بده صدای ناله این شخص میتونه عرش خدایی را به لرزه در بیاره درست مثل دل مادر که برای فرزند درد مندش میلرزه ودست فرزند خود را میگیره وبه او کمک میکنه آنچنان لرزد ، که مادر بر ولد دستشان گیرد ، به بالا می کشد کای خداتان واخریده از غرور نک ریاض فضل ونک رب غفور به آنه بگین ای کسانی که خداوند شما را از دست شیطان رهانیده حالا بوستان فضل الهی برایتان آماده شده وتوبه شما مورد قبول گشته ومورد لطف خدا قرار گرفتین وروزیتان بی واسطه بدست شما میرسد چونکه دریا بر وسایط رشک کرد تشنه چون ماهی ، به ترک مشک کرد وقتی سالک توبه کننده به درگاه خداوند توبه کرده به دریای معرفت وفضل خداوند متصل شد ودر آن شناور گردید یعنی سالک در این مرحله نیاز به ابزار ووسایل برای اتصال بخداوند نداره وهرچه بخواهد بدون واسطه از خداوند دریافت میکنند
مولوی اشاره کرد که پسران پادشاه به پدر قول دادند مطیع دستورات او باشند ولی ذکر نکردند انشااله ، وقصد او گفتن کلمه انشااله یا توکل برخدا در انجام امور صرف لفظ وگفتن این کلمه نیست بلکه باور قلبی انسان مورد نظر است واعتقاد دارد که در تمام امور باید اراده ما وخواست خداوند توام باشد و ما باید در کارها قلبنا از خدا یاری بطبیم واشاره میکنه به داستان پادشاه وکنیز که طبیبان گفتند ما کنیز را درمان میکنیم وچون مغرور شده بودن از خداوند غافل شدن وخداوند به آنها ضعف شان را در طول درمان کنیز به آنها اثبات کرد . ترک استثنا نگفتند از بتر پس خدا بنمودشان عجز بشر طبیبان در درمان کنیز از خدا یاری نطلبیدند وخدا را فراموش کرده بودن خداوند هم به آنها ناتوانی انسان را بدون حضور خدا ثابت کرد
گفته بودیم از سقام آن کنیز وز طبیبان وقصور فهم ، نیز (سقام ، بیماری ) کان طبیبان همچو اسب بی عذا غافل وبی بهره بودند از سوار ( عذارجمع عذر ، افساری که مقداری روی صورت قرار گرفته باشد ) طبیبان مثل اسب بی افسار وسوار که برای خودش میره فکر کردند خدایی نیست ورها در هستی هستنوبه معلومات خود مغرور شده بودند واصلا به فکر مشیت واراده الهی نبودند وبفکر اینکه انسان لگامش در دست چابک سواری است که اراده او بالاترین اراده هاست نا شده واقف که نک بر پشت ما رایض چستی است ، استادی نما (رایض ، رام کننده ، سوارکار ) نیست سرگردانی ما زین لگام جز تصریف سوار دوستکام (تصریف ، تثیرف کردن ) این که ما میتونیم به اطراف حرکت کنیم علتش وجود همان سوارکار مهربان وقابل است دوستکام در مناقب العارفین ، به کسی که هرچه اراده کند همان میشود معنی شده ولی معنی لغتی آن رفیق مهربان است ما پی گل سوی بستان ها شده گل نموده آن و آن خاری بده وقتی پزشکان متوجه شدن مشیت الهی بالاتر از تلاش وخواست ماست گفتن ما فکر میکردیم داریم درمان میکنیم گل پرورش میدیم غافل از این که آنها گل نبودند وخاربودند هیچ شان این نی که گویند از خرد بر گلوی ما ، که می گوید لگد ؟ هیچکدوم از آنها از روی عقل حرف نمیزدند وتشخیص نمیدادند چه اراده ای در کار است که برخلاف اراده وخواست آنها رفتار میکند آن طبیبان آنچنان بنده سبب گشته اند از مکر یزدان محتجب آن پزشگان اشاره به داستان کنیز و پادشاه آن چنان اسیر علت های ظاهری بودند که از تدبیر ومشیت خداوند غافل بودند. (محتجب با حجاب ) گر ببندی در صطبلی گاو نر بازیابی در مقام گاو ، خر از خری باشد تغافل خفته وا که نجویی تا کی است آن خفیه کار ؟ اگر یک گاو نر تو طویله داشته باشیم وببینیم خر جای اون است از خودمون نمیپرسیم این خر رو کی واز کجا آورده ؟ تیر سوی راست پرانیده یی سوی چپ رفته ست تیرت ، دیده یی شده تیر به سمت راست بندازی وببینی رفته سمت چپ از خودت نمیپرسی چرا رفت به آنطرف ؟ مولوی در این ابیات سعی داره علت وعلت ساز یا سبب وسبب ساز را مطرح میکنه گاوخر ، معلول یا سبب وعامل جابجایی علت یا سبب ساز است تیر معلول وتیرانداز علت است .
مولوی در خصوص داشتن توکل حقیقی بخداوند نه توکل زبانی صحبت کرد و اینکه خداوند هم سبب ساز است وهم سبب سوز ،گفت واینکه بسیار پیش میاد که نیتت در انجام کار با نتیجه کارت با تمام تلاش هایی که میکنی فرق داشته باشد ومثال میزند سوی آهویی به صیدی تا ختی خویش را تو صید خوکی ساختی توبرای شکار آهو میری ولی در هنگام شکار خوکی وحشی بتو حمله میکنه وتو را از پا در میاورد
در پی سودی دویده بهر کبس نا رسیده سود ، افتاده به حبس چه بسا تلاش میکنی در راه کسب وکارت به سودی برسی ولی نه تنها سود بدست نمیاری بلکه ضرر کرده وبه زندان هم می افتی چاه ها کنده برای دیگران خویش را دیده فتاده اندر آن ویا چه بسیار افرادی که برسرراه دیگران چاه میکنند تا نابودشان کنند ولی خودشان به ته چاه میافتند در سبب چون بی مرادت کرد رب پس چرا بد ظن نکردی درسبب وقتی خداوند در سبب سازی برای بهتر شدن کارت تو را ناکام میکنه چرا تواز اعتماد خودت به سبب یا علت کار دست بر نمیداری بس کسی از مکسبی خاقان شده دیگری زآن مکسبه عریان شده چه بسیار مردم که خداوند براشون سبب ساز بوده واز یک کار ثروتمند شدند وهستند انسان های که خداوند براشون سبب سوز بوده ودر همان کار ضرر دادند وورشکست شدند . چه بسیار انسانهای که خدا کمکشون کرده واز طریق ازدواج ثروتمند شدند وافراد بسیاری هم هستند نه تنها ثروتمند نشدند در ازدواج بلکه آنچه هم که داشتند از دست دادند پس سبب ، گردان چو دم خر بود تکیه بر وی کم کنی ، بهتر بود از این مثالها این نتیجه گرفته میشه که علت هر کاری مثل دم خر که مرتب در حال حرکت است وعلل ظاهری مطابق میل ما همیشه نیست گاهی خوب وگاهی بده وبهتر کمتر به دلیل یک کار تکیه کنیم وبهتر اینه که به مسبب الاسباب روی بیاریم ور سبب گیری، نگیری هم دلیر که بس آفتهاست پنهانش به زیر
علت اینکه دریک کار کسی موفق میشه ودیگری در همان کار ناموفق مولانا در این میداند که آن شخص نا موفق چشم امید به بنده داره وبا توکل بخدا شروع نکرده وغرور در وجودش باعث غفلت او از خداوند شده وخداهم به او عجز بشر را نشان داده ، ودر این بیت میگه اگر به دلیل وعوامل ظاهری متوسل میشی مغرور نشو واز خداوند در انجام خوب کار کمک بخواه چون تو فقط ظاهر کار رو میبینی ولی بلاهای زیادی سر راه تو وجود خواهد داشت پس تو به مسبب الاسباب (خداوند ) ویاری او در انجام کار دل ببند
با توجه به افزایش روز افزون منابع مجازی در مورد عرفان به ویژه درباره شاعر بزرگ ایرانی مولانا جلال الدین مشهور به مولوی و بیان مطالب غیر کارشناسی درشبکه های مجازی، برآن شدیم تا با استفاده از سخنان اساتید مطرح عرفان و مولوی شناسان با اطمینان از صحت مطالب و منابع چکیده ای از شرح حکایات مثنوی، فیه ومافیه، ابیات دیوان شمس و فایلهای سخنرانی در این خصوص و سایر عرفا را در اختیار علاقمندان قرار دهیم.
