مولوی و عرفان | مولوی , مولانا ,رویکرد اگزیستانسیالیستی به نهج‌البلاغه,, تفسیر , شعر

ما معمولاً شأن خود را ملاحظه مي كنيم و سپس مي كوشيم تا طبق مصاديق آن مفهوم رفتار كنيم. آيا ديده ايد كه خريداري، محسناتِ يك جنس را بگويد و فروشنده اي عيب هاي يك جنس را بگويد؟ ما هيچ وقت نمي گوييم كه بايد مثل خودم باشم ما اصلاً مفهوم خودمان را نمي فهميم. ما تفرّد خودمان را فراموش كرده ايم. رنگ و بوي ديگران را به خود گرفته ايم. مثل چند نوع غذايي كه در مكان دربسته اي نگهداري شوند، در ابتدا هر كدام از غذاها رنگ و بوي خاص به خود را داشتند ولي حالا يك حدمتوسطي از بوهاي غذا را درك مي كنيم. ما نيز از بس خود را با ديگران ملاحظه كرده ايم، ديگر رنگ و بوي خود را فراموش كرده ايم و رنگ و بوي كلّ را به خود گرفته ايم.

اين، در ديدگاه اديان و مذاهب، بزرگترين مسخ است كه انسان فراموش كند كه كيست و خود را همواره "عضو" احساس كند. ما دائماً داريم نقش عوض مي كنيم. به همين دليل است كه "منِ در خانه" با "منِ در اجتماع" بسيار فرق مي كند. اما آنكه اصل هست، همان هست كه هست و به مقتضاي خودش عمل مي كند و هيچوقت يك مفهوم را بر خود تحميل نمي كند. حال برخي گمان كرده اند كه براي حفظ مناسبات اجتماعيِ هر كسي، بايد از خود بودنِ خودش دست بردارد. به نظر من درست خلاف اين است. اگر هر كدام از ما خودمان بوديم، وضع جامعه بسي بهتر از اين مي بود.

اينكه بسياري از افراد از شغل خود نارضايتي دارند به اين خاطر است كه به مذاق ديگران تذوّق كرده اند و با اشتهاي ديگران غذا خورده اند و حالا بايد يك عمر كاري كند كه از آن ناراضي است. اما اگر در جامعه هر كسي به دنبال كاري مي رفت كه واقعاً به آن علاقه دارد، آيا اين جامعه، جامعه ي مطلوبي نمي بود؟ وقتي تفرّد از بين برود، مسخ انسان پيش مي آيد و اين عوارض را به دنبال مي آورد: احساس نارضايتي، حرمان، افسردگي و عدم استقامت. اگر تصميم بگيريم خودمان باشيم، بسياري از مشكلات حل خواهد شد .

حضرت علي (ع) مي فرمايد اگر عرب پشت به پشت هم بايستند، از موضع خود برنمي گردم. اما ما زماني كه امور ناخوشايندي مي بينيم، در خودمان شك مي كنيم. زيرا از همان ابتدا نيز به دنبال خوشايند ديگران بوده ايم. اما حضرت مي فرمايند از پشت كردنِ مردم مي فهمم كه بر حقم. نكته اي كه در اينجا وجود دارد اين است كه قرآن از اكثريت مردم بد گفته است "اكثر هم لايعقلون" و "اكثرهم لايعملون"، "لايعلمون" و "اكثرهم مشركون" و .... و اين بدگويي ها فقط مختص به آن زمان نبوده و به همة زمانها مربوط است.

گناه اصليِ ما اين است كه خود را فراموش كرده ايم. قران مي فرمايد: "لا تكونوا كالذينَ نسوا الله فانسيهم انفسهم". از جملة افرادي نباشيد كه خدا را فراموش كردند و خدا با آنها كاري كرد كه آنها نيز خود را فراموش كنند. ما به اين خود فراموشي گرفتاريم. نماز مي خوانيم و روزه ميگيريم ولي به تعبير حضرت سجاد (ع) "خدايا كساني براي اين ايمان اورده اند كه جانشان را محفوظ بدارند". ما اسلام آورده ايم كه با ما بعنوان مسلمان معامله شود. اما وقتي كه خود را فراموش كرده ايم، خدا را نيز فراموش كرده ايم. وقتي هم كه خدا را فراموش كرده ايم، ديگر اسلام يعني چه. شرط لازم اسلام فراموش نكردن خداست و ما اين شرط را از دست داده ايم.

مصطقی ملکیان
رویکرد اگزیستانسیالیستی به نهج‌البلاغه;