مولوی و عرفان | مولوی , مولانا ,مطالبه دلیل در عقاید مهم و بزرگ زندگی،استاد مصطفی ملکیان, تفسیر , شعر

مطالبه دلیل در عقاید مهم و بزرگ زندگی

شکی نیست حال که بنا دارید مطالبه دلیل کنید نباید از کوچکترین امر زندگی شروع کنید، بلکه اول سراغ عقاید درست و مهم زندگیتان بروید. مثلاً، دیواری کوتاهتر از همسرتان پیدا نکرده‏اید، همین که می‏گوید: این تلویزیون را آنجا بگذاریم، می‏گویید: دلیل بیاور! در حالی که مشکل شما این نیست؛ مشکل شما آن انسانهایی هستند که عقاید بزرگ و مهم را بر شما تحمیل کرده‏اند و شما هم بر آن اساس زندگی خود را تنظیم کرده ‏اید.

آیا ما که برای خرید یک کیلو برنج، سراغ ده تا مغازه می‏رویم و مظنه قیمت می‏کنیم، نباید برای درشت‏ترین و خطیرترین مسائل زندگی جاهای دیگری برویم و مظنّه قیمت کنیم؟ آیا واقعاً شده است که یک کیلو پنیر را به صرف اینکه فلان مغازه به شما نزدیکتر است، از آنجا بخرید یا سراغ چند تا لبنیاتی می‏روید که مبادا پنیر را گران بخرید. پس چگونه و با چه استدلالی بزرگترین عقایدتان را از دم دست‏ترین افراد گرفته‏ اید؟!

آیا به نظر شما مسخره نیست برای چیزی که بیشترین ضررش هزار تومان است، هزار جا می‏رویم و ناخنک می‏زنیم ولی عقاید اساسی زندگیمان را از دم دست‏ترین مغازه می‏گیریم و می‏گوییم: خب دم دست ما اینها بودند!بنابراین باید مطالبه دلیل کرد و مطالبه دلیل ما را به اینجا می‏کشاند که بررسی کنیم و ببینیم اصلاً چه چیزی دلیل به حساب می‏آید؟ چه سخنی دلیل است و چه سخنی دلیل نیست؟

مثلاً تکرار مدعا دلیل نیست. تکرار مدّعا را کسانی دلیل می‏دانند که اهل تبلیغات هستند. مثلاً می‏گویند: فقط سیو همان سیب است. می‏پرسیم: چرا؟ می‏ گویند: به دلیل اینکه فقط سیو همان سیب است. درحالی که اگر مدعا را صد بار هم تکرار کنند باز هم دلیلی نیاورده‏اند.

همچنین باید دقت کرد دلیل امری، دلیل امر دیگر نیست. این توتولوژی و واضح است؛ اما گویی ما آن را قبول نداریم و گاهی در زندگی، دلیل یک امر را به عنوان دلیل امر دیگر قبول می‏کنیم. فرض کنید شما به من می‏گویید: ثابت کن که «آب در صد درجه به جوش می‏آید». من به شما می‏گویم: من یک نگاه به ساعت می‏کنم و با نگاه من ساعت دیواری پودر می‏شود و پایین می‏ریزد. اگر این کار را کردم همه شما می‏گویید: اینکه فلانی می‏گفت «آب در صد درجه به جوش می‏آید» حرف درستی است چون آدمی که با یک نگاه می‏تواند ساعت دیواری را پودر کند حرفش نادرست نیست. اما آیا این واقعاً دلیل است؟ یا مثلاً شما به من می‏گویید: اثبات کن زندگی پس از مرگ وجود دارد. من می‏گویم: من الان کوه دماوند را که در شمال تهران است در جنوب قم می‏گذارم. اگر این کار را بکنم اکثر قریب به اتفاق مردم روی زمین می‏گویند: پس فلانی که می‏گفت زندگی پس از مرگ وجود دارد درست می‏گفت؛ غافل از اینکه او با این کار اثبات کرد که چشمش قدرتی فوق قدرت چشمهای دیگران دارد ولی اثبات نکرد که زندگی پس از مرگ وجود دارد.

همچنین اگر من به جای اینکه اثبات کنم این ماژیک خوب نمی ‏نویسد، آن را تبدیل به خرگوش کنم هنوز اثبات نکرده ‏ام که این ماژیک خوب نمی‏نویسد، چون «این ماژیک خوب نمی‏نویسد» دلیل دیگری می‏خواهد.

به عبارت دیگر، همان‏طور که در بحث وجودشناسی به سنخیت علت و معلول قائلیم، در بخش معرفت شناسی هم باید به سنخیت دلیل و مدلول قائل باشیم. دلیل باید با مدلول متناسب باشد، همان‏طور که در بحث وجودشناسی علت باید با معلولش سنخیت داشته باشد. همان‏طور که هر چیزی علت هر چیزی نمی‏شود، هر دلیلی هم دلیل هر مدعایی نمی‏شود.بنابراین باید از هر کسی دلیل ادعایش را بخواهیم و اگر هر دلیل دیگری آورد بگوییم: همه اینها سر جای خودش محفوظ، دلیل مدعای اصلی‏ات چیست؟

مصطفی ملکیان،زندگی اصیل و مطالبه دلیل